Ата-ананың кедейлігі балалардың біліміне кедергі болмау керек

Институт образования ВШЭ, 21.04.2016

Экономика жоғары мектебінің Білім институтында XVII халықаралық ғылыми конференцияда білім берудегі теңсіздік мәселесі талқыланды.

Соңғы жылдары Ресей білім берудің барлық деңгейлерінің қолжетімділігін кеңейтіп жатыр. Балабақшаларда жаңа орындарды құру бағдарламасы 3-тен 7-ге дейінгі жастағы балалардың мектепке дейінгі біліммен айтарлықтай толық қамтылуын қамтамасыз етті. ЭЖМ ректоры Я.Кузьминовтың айтуынша, білімнің қолжетімділігін кеңейту келесі кезеңде Ресей экономикасының драйвері мұнай емес, адами капитал болады. Өз кезегінде білім барлық балаларға тең бастау, тең білім беру қамтамасыз ете отырып, мүмкіндіктерін  әлеуметтік лифт және әлеуметтік теңдік механизмі болу керек.

Білім деңгейі жоғары болған сайын әр түрлі кіріс топтарынан шыққан балалардың жетістіктеріндегі айырмашылық соғұрлым айқын көрінеді. Мектепке дейінгі білім беру деңгейінде 3-тен 7-ге дейінгі жастағы балалардың жағдайлары тең - барлығы үшін бағдарламалар бірдей. Бірақ осы деңгейдің өзінде-ақ теңсіздікті тудыратын екі фактор бар: кедей отбасылардан шыққан балаларға ақылы қосымша білім алу қолжетімсіз, ал 0-ден 3-ке дейінгі жаста оқытылған балалардың да кейбір артықшылықтары болады.  

Орта білім деңгейінде мақсаттық бағыттағы селекция негізгі мектепте болады: 7-8 сыныпта сабақ үлгерімі нашар оқушыларға техникумге барғандары дұрыс болар деп айтады, өйткені олар БМЕ-ды бәрі-бір де тапсыра алмайды. Нәтижесінде 9-сынып түлектерінің орта кәсіптік білім атуға баратын үлесі артып келеді — бүгінгі таңда бұл 15-16 жастағы балалардың шамамен 40%-ы. Техникумге негізінен кедей отбасылардан шыққан балалар барады, осылайша олар жоғарыға апаратын жолдарын өздері кеседі.

ЭЖМ Білім институтының ғылыми жетекшісі И.Фруминнің айтуынша, отбасының 1 адам басына шаққандағы табысы 20 мың рубльден асатын болса, балалардың 50%-ы, ал 10 мың рубльге дейін болатын болса, балалардың тек 20%-ы ғана ЖОО-ға түсуге дайын.

Элиталық мектептердің жоғарғы сыныптарында білім алатын оқушылар репетиторлардан сабақ алады, бұның айтарлықтай артықшылықтары бар. 2012 жылдың өзінде-ақ БМЕ нәтижелерінің отбасы табысымен байланысы туралы зерттеу оң корреляцияны анықтады. Ресейде мектеп түлектері үшін жоғары білімнің әмбебап қолжетімділігі ресми түрде болғанымен, ЖОО арасындағы дифференциация әлі де жоғары: отбасының табысы жоғары болған сайын, бала соғұрлым беделді ЖОО-ға түседі.

Конференция барысында кейбір баяндамашылар ТжКБ жақтап қолдады. РФ Білім және ғылым министрінің орынбасары А.Повалко ата-аналардың кедейлігі олардың балаларының біліміне кедергі  келтірмеу керек екенін атап өтті. А.Повалконың айтуынша, қалыпты экономикада түгел, барлығы жоғары білім алмау керек, әйтпесе олар құнсызданады.

Дүниежүзілік банкттің Еуропа және Орталық Азия өңірі бойынша Білім департаментінің жетекшісі Кристиан Аедо теңсіздік мәселесі - экономика тиімділігінің мәселесі деп қосты. Мәселе теңсіздікте емес, жеткілікті білімді алмаған халық топтарын құру қаупінде тұр. Халықтың бұл тобы жаңа экономикада экономикалық тұрғыда өнімсіз болады.